مشاور رئیس سازمان غذا و دارو در گفتوگو با فارماتودی: علت بسیاری از مشکلات موجود کمبود نیرو است
مشاور رئیس سازمان غذا و دارو در امور فعالیتهای دانش بنیان، فناوریهای نوین، شرکتهای شتابدهنده و صنایع فعال داروسازی سلامت محور با تاکید بر این مسئله که بسیاری از اعتراضات صنفی منطقی هستند و در اجرای بسیاری از طرحها و آییننامهها با مشکلاتی مواجه هستیم، کمبود نیرو در سازمان غذا و دارو را یکی از مشکلات اصلی میداند. مهناز خانوی درباره وضعیت صنعت داروهای طبیعی و مکمل، حضور در شرکتهای دانش بنیان میگوید که آییننامه تاسیس داروخانههای گیاهی که در سال 1395 توسط وزیر بهداشت ابلاغ شد، به دلیل اینکه انجمن داروسازان جلوی آن را گرفتند، اجرایی نشد
مشروح گفتوگوی عضو هیئت علمی فارماکوگنوزی دانشگاه علوم پزشکی تهران را با وبسایت خبری فارماتودی را در ادامه میخوانید؟
# پس از تفویض اختیار محاسبه قیمت از سندیکا به سازمان غذا و دارو، شرکتهای دارویی با چه چالشی مواجه شدند؟
قیمتگذاری جزو وظایف حاکمیتی سازمان غذا و دارو است اما ارزیابی و محاسبه میزان قیمت به سندیکا تفویض شده بود. سندیکا از تولیدکنندگان تشکیل شده و بعضی از شرکتها در این زمینه معترض بودند و با مشکل مواجه شدند. این شرکتها به وزارت صمت شکایت کردند و در نهایت در سال 1398 به این نتیجه رسیدند که کل ارزیابی قیمتهای داروهای گیاهی به سازمان غذا و دارو برگردد. چالشی که سازمان غذل و دارو بعد از تفویض اختیار ارزیابی قیمتها با آن مواجه شد، کمبود نیروی مناسب برای انجام این کار بود. بنابراین کار زمانبر شد و بعضی از پروندهها به تعویق افتاد اما در حال حاضر قیمتگذاری به سرعت در حال انجام است و مشکلی وجود ندارد. البته سندیکا همیشه گلهمند است، چراکه قدرتی از آنها گرفته شده است.
# با توجه به تفاوت میان داروهای گیاهی و شیمیایی، چه چالشهایی در خصوص آییننامهها وجود دارد؟
الگوی آییننامهها در داروهای گیاهی تا حدودی متفاوت است. آییننامه کم نداریم ولی آنان باید بازنگری شوند چرا که برخی از این قوانین در گذشته نوشته شده و اکنون صنایع تغییر کرده است. همچنین برخی از آنها برای تولیدکنندگان مبهم است. تغییر آییننامهها جزو دستورالعملهای سازمان غذا و دارو است ولی زمان اجرا کردن آن به دلیل کمبود پرسنل تخصصی ناشی از سیستم انقباضی دولت، مشخص نیست.
# چه تدبیری درباره کمبود پرسنل در نظر گرفته شده است؟
در خصوص کمبود پرسنل، در حال گرفتن نیروهای طرح هستیم و وضعیت تا حدودی بهتر شده ولی به طور کلی الگوی مناسبی برای این فرآیند وجود ندارد. همچنین برای حل مشکل کمبود نیرو به تفویض اختیار و برونسپاری فکر شده که فکر میکنم حدود یک ماه دیگر عملی شود.
# فارماکوگنوزیستها چه جایگاهی در شرکتهای دانشبنیان دارند؟
اینکه ما محصولات دانشبنیان طبیعی کمی داریم، شکی نیست. دانشبنیان به عمق تکنولوژی فرآورده برمیگردد. با این حال در فرآوردههای طبیعی بیشتر فناوری، تئوری انتخاب و تولید نسبت به دانشبنیان بودن، حائز اهمیت است. این تئوری در فرآوردههای دانشبنیان دیده نمیشود. در فرآوردههای دانشبنیان موضوع بحث استفاده از فناوری نانو و… است. درست است که در داروهای طبیعی نیز امکان استفاده از این فناوریها وجود دارد ولی چندان معمول نیست. زیرا فرمولاسیونهای طبیعی موثر به اندازهای بالا است که نیازی به دانشبنیان بودن نیست. در دنیا نیز انقدر که در داروهای شیمیایی نوآوریها داریم، در داروهای طبیعی نداریم زیرا داروهای گیاهی بیشتر برای کنترل و بهبود علائم مزمن استفاده میشود تا برای درمان یک بیماری حاد.
البته داروی طبیعی با فناوری دانشبنیان داریم که در IDS استفاده میشود اما آنان به اندازه داروهای شیمیایی موثر نیستند، بنابراین روی فرمولاسیون آن سرمایهگذاری نمیشود و بیشتر در فرآوردههای آرایشی و بهداشتی معنا پیدا میکنند. از سوی دیگر در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یک یا دو نفر فارماکوگنوزیست فعالیت می کنند و در نتیجه طبیعی است که در بحث داروهای گیاهی دانشبنیان، انتظارات برآورده نمیشود.
# تا چه حد از پتانسیل ایران در تولید فرآوردههای گیاهی استفاده میشود؟
حدود 20 درصد؛ البته این درصد را تنها براساس شاخصهای بافت گیاهی، تنوع گیاهی استانهایی که زمین قابل کشت و گیاهان مناسب برای فرمولاسیون دارند، گفتم.
# چرا با وجود تعداد بالای عطاریها متخلف، تنها یک داروخانه تخصصی داروهای گیاهی در کشور وجود دارد؟
آییننامه تاسیس داروخانههای گیاهی که در سال 1395 توسط وزیر بهداشت ابلاغ شد، به دلیل اینکه انجمن داروسازان جلوی آن را گرفتند، اجرایی نشد. آنان میترسیدند که داروخانههای گیاهی پس از اعتراض به دیوان عدالت اداری بتوانند داروهای شیمیایی هم بفروشند و با فروش داروهای شیمیایی توسط داروخانههای گیاهی کنترل از دست انجمن داروسازان خارج میشد.
# اینکه وزرات بهداشت نظارتی بر عملکرد عطاریها ندارد، چه مشکلاتی را به وجود آورده است؟
عطاریها یک صنف تخصصی نیستند و از آنجا که زیر نظر وزارت بهداشت نیستند، این وزراتخانه نمیتوانند بر آنان نظارتی داشته باشد و تنها معاون وزیر بهداشت در امور بهداشت محیط میتواند آنان را ارزیابی کند. وقتی از طرف معاون غذا و دارو به دنبال ارزیابی عطاریها هستیم، حضور نماینده صنف ضروری است و ما اجازه پلمپ نخواهیم داشت و این مسئله بسیار چالشبرانگیز است. وزارت کشور مقاومتی در خصوص تفویض اختیار نظارت بر عطاریها به وزارت بهداشت ندارد. با اینحال ما 40 هزار عطاری در سطح کشور داریم که تنها 12 هزار از آنان مجوز رسمی دارند که باید آموزش ببینند و به آنها مجوز مسئول فنی عطاریها را بدهیم و ارزیابیشان کنیم. ما اکنون در ارزیابی 13 هزار داروخانه هم با چالش مواجه هستیم، چه برسد به اینکه مسئولیت عطاریها را نیز برعهده بگیریم.
برای همین در این مرحله وزارت بهداشت اقدامی که بیشتر به آن توجه کرده است، آموزش عطاریها به صورت رشتههای دانشگاهی است.
# برای آموزش به مردم چه اقداماتی انجام شده است؟
معاونت غذا و دارو یک سری بروشور و پلتفرم برای اطلاعرسانی تهیه کرده است. منتهی به دلیل اینکه در بحث طب سنتی دیوارنازکی بین افراد متخلف و متخصص داریم، این اطلاع رسانی با چالشهای مواجه است. ما مدام در حال توجیه و نظارت صدا و سیما هستیم اما هارمونی مناسبی در این زمینه وجود ندارد.
# آیا شما با نظر انجمن داروسازان در خصوص عدم تاسیس داروخانههای گیاهی موافق هستید؟
تخلف در داروخانههای گیاهی به آییننامهها و ضوابط برمیگردد. البته من به کل آییننامهها مسلط نیستم و نظر قطعی نمیتوانم بدهم. تنها به آییننامههای سازمان غذا و دارو مسلط هستم و بر این اساس سازوکاری برای جلوگیری از تخلفات داریم. امیدوارم که مانند کشورهای خارجی ما نیز HEALTH SHOP که اسم داروخانه نداشته باشد، داشته باشیم تا این مشکلات به وجود نیاید.
وقتی میتوان عطاریها را کنار گذاشت که جایگزینی بهتر و باکیفیتتر داشته باشیم و در غیر اینصورت عطاریها را باید از اساس تغییر داد. به همین دلیل فکر کردن به ایده HEALTH SHOP میتواند مناسب باشد.
# از نظر فرصتهای شغلی، فارماکوگنوزیستها در چه وضعیتی قرار دارند؟
فارماکوگنوزیستها در صنایع داروهای طبیعی و سنتی و مکملها، جایگاه خوبی دارند. فرآیندها در کارخانجات داروهای طبیعی با حضور متخصصین فارماکوگنوزیستها 2 تا 3 سال تسریع میشود. اما متاسفانه برخی از کارخانهها هنوز به این بینش نرسیدهاند اما در کارخانههای بزرگ، فارماکوگنوزیستها مشاوره میدهند یا در تیم تحقیقات کار میکنند. در حال حاضر ماهی نیست که برای نیرو به من زنگ زده نشود و همیشه در شهرهای مختلف کمبود فارماکوگنوزیست داریم. همچنین این متخصصان میتوانند در داروخانههای گیاهی وابسته به دانشگاه ایثار نیز مشغول به کار شوند. اکنون در تلاش هستیم که در داروخانه امینی و 13 آبان هم بخش فرآورده طبیعی داشته باشیم. انشاالله به زودی با صحبت با دانشگاهها به دنبال این هستیم که داروخانههای داروهای گیاهی به صورت مجزا نیز تاسیس شود. من به شخصه فکر میکنم اگر بتوانیم فارغ التحصیلی دانشجویان فارماکوگنوزی را تسریع کنیم و ارتباط با صنعت را در همین اندازه نگه داریم و تقویت کنیم، در 5 سال آینده بازاری قوی برای فارماکوگنوزیستها در صنعت داروهای گیاهی وجود دارد.
# چه چالشهایی در خصوص آموزش فارماکوگنوزی و منابع مورد استفاده وجود دارد؟
منابع مورد استفاده ما بیشتر خارجی است. ما دو کتاب را انتخاب کردیم که یکی در دانشگاه مشهد گردآوری شده و صحبتی در برد مبنی بر تقسیم وظایف بین دانشگاهها در خصوص کتابهای جدید وجود دارد. منابع فارماکوگنوزی زیاد است ولی سعی ما بر بومی کردن آن و حذف گیاهان غیربومی است.
# بیآبی در صنایع گیاهان دارویی چقدر تاثیرگذار است؟
گیاهان مورد استفاده در داروهای گیاهی معمولا دیم هستند و بحث آب در آنها جدی نیست. بنابراین چالش چندانی وجود ندارد.
# چه چالشهای در این صنعت وجود دارد؟
در زمینه پخش داروهای گیاهی با چالش مواجه هستیم. شرکتهای پخش معمولا برای گیاهان دارویی مناسب نیستند زیرا از زمان گرفتن فرآوردهها تا برگرداندن پول به تولیدکنندهها، چند ماه تعویق وجود دارد. شرکتهای داروهای گیاهی به دلیل بضاعت کم و کوچک بودن، از این مسئله آسیب میبینند و متاسفانه اقدامی در این خصوص انجام نشده است.