جولان داروفروشان ناصرخسرو در فضای مجازی

کافی است سری به خیابان ناصر خسروی تهران بزنید؛ درست وسط روز کسانی هستند که در نزدیکی جدول پیاده رو ایستاده‌اند و وقتی به آن‌ها نزدیک می‌شوید به آهستگی می‌گوید: «دارو، دارو؛ همه نوع دارویی دارم» و همین که می‌بینند توجه‌ای بهشان نمی‌کنید نگاهشان را از روی شما بر می‌دارند و توجه‌شان به رهگذران دیگر جلب می‌شود. بعضی از آن‌ها همان جا کیفی روی زمین گذاشته‌اند و مشخص است هرچه دارو دارند در آن قرار داده‌اند.

به گزارش فارماتودی به نقل از وب‌سایت بازار، سال هاست رویه برخی از فروشندگان غیر قانونی دارو این بوده و به نظر می‌رسد با ادامه فعالیت آن‌ها هیچ وقت عزمی جدی برای جمع آوری‌شان از سوی نهادهای متولی وجود نداشته است. داروهایی که معلوم نیست از کجا آمده‌اند؟ کی تولید شده‌اند و آیا تاریخ مصرف دارند یا نه؟ حتی معلوم نیست در چه شرایطی نگه داشته شده‌اند و بدتر از همه حتی معلوم نیست داروی اصلی باشد یا تقلبی؟ کسانی که به راحتی از شرایط کمبود دارویی استفاده و با جان مردم بازی می‌کنند و عدم جلوگیری از فعالیت غیر قانونی آن‌ها منجر به این شده که کسب و کارشان را به فضای مجازی توسعه دهند و یا حتی بخاطر بازار پر سود داروهای غیرمجاز افراد دیگری هم به این حوزه بیایند.

کوچ فروشندگان غیرقانونی دارو به فضای مجازی

همانطور که گفته شد این روزها برخی از فروشندگان غیر مجاز داروها به شبکه‌های اجتماعی کوچ کرده‌اند و از این بستر برای ادامه فعالیت‌هایشان بهره می‌برند. بنابراین کافی است به دنبال یک داروی معمولی تا خاص یا حتی همین سرم‌های نمکی ساده که کمتر پیدا می‌شوند باشید تا عرضه کنندگان متعددی را در همین بستر بیابید. کسانی که به نظر نمی‌رسد چندان هم از فعالیت در فضای مجازی نگران باشند و به راحتی شماره تماس و حساب خود را قرار می‌دهند و کسی نیست که پیگیری کند این‌ها از کجا آمده‌اند و چگونه در شرایط کمبود دارویی هم دارو را بعضا در کمتر از ۲۴ ساعت حتی به شهرستان‌ها تحویل می‌دهند؟

در این رابطه حسن کربکندی، عضو داروساز هیئت مدیره نظام پزشکی اصفهان به بازار می‌گوید: در حال حاضر هر نوع دارویی به روش نادرستی ارسال می‌شود. برای مثال ممکن است این دارو یخچالی باشد و همانطور که یک پیتزا را پشت موتورسیکلت حمل می‌کنند دارو را هم به همان شیوه برای مشتری بفرستند و سلامت مردم را به خطر بندازند.

نکته قابل توجه این است که برخی از داروهایی که در ناصرخسروی به شیوه سنتی یا امروزی که تحت وب است ارائه می‌شود در ردیف داروهایی قرار دارند که مردم باید با نسخه و فقط از داروخانه‌های دولتی تامین کنند. بنابراین معلوم نیست این داروها چگونه سر از بازار آزاد و غیرقانونی در می‌آورند. در این رابطه کربکندی اضافه می‌کند: ارائه این داروها در فضای مجازی عجیب است که چه کسانی پشت پرده هستند و می‌توانند به این داروها دسترسی داشته باشند. البته عجیب‌تر اینکه چرا تاکنون پیگیری جدی‌ای برای برخورد با متخلفان صورت نگرفته است؛ چرا که اگر اراده‌ای باشد از طریق شماره تلفن‌هایی که ارائه می‌شود به سادی می‌توان پیگیری و مجرم را شناسایی کرد و محل اصلی داروها را یافت.

این داروساز در پاسخ به این سوال که چه عواملی باعث دامن زدن به موضوع قاچاق دارو و عرضه غیر قانونی آن شده ادامه می‌دهد: یکی از عللی که باعث دامن زدن به این کار شده این است که داروهای تخصصی فقط به داروخانه‌های خاصی که دولتی یا نیمه دولتی هستند ارسال می‌شود. این درحالی است که قرار نبود عرضه دارو همیشه به این شکل باشد؛ برای مثال قرار بود داروخانه هلال احمر فقط در شرایط بحرانی و خاص که نیاز به واردات یکسری داروها باشد دارو ارائه دهند نه اینکه همیشه حجم زیادی از داروهای خاص به چنین داروخانه‌هایی داده شود.

زمینه تخلف با سهمیه بالای داروخانه‌های دولتی

کربکندی با اشاره به حجم بالای مبادله دارو در بسترهای غیرمجاز تصریح می‌کند: وقتی این حجم بالا از دارو در فضای غیرقانونی به فروش می‌رسد نمی‌توان موضوع را به گردن واردات چمدانی دارو انداخت و باید مشکل را از داخل پیگیری کرد؛ چرا که حجم بالای دارو نشان دهنده این است که عده‌ای از شاغلان در داروخانه‌ها با برخی از متخلفان عرصه سلامت تبانی کرده‌اند و با نسخه نویسی داروهای خاص را از داروخانه‌های دولتی کاملا قانونی خارج می‌کنند و آن‌ها را به سیستم عرضه غیرقانونی دارو اضافه می‌کنند.

عضو داروساز هیئت مدیره نظام پزشکی اصفهان تاکید می‌کند: البته اشخاص عادی هم می‌توانند چنین کاری کنند اما اینکه دقیقا چه دارویی نسخه شود که ارزش داشته باشد و به کدام پزشک مراجعه کنند و در آن داروخانه قوانین را بدانند به نظر می‌رسد شخص بیش از یک فرد عادی اطلاعات و نفوذ داشته باشد. بنابراین یکی از اشتباهاتی که باعث این کار می‌شود این است که ۸۰ درصد داروی کشور در دست ۳ درصد داروخانه‌ها که دولتی هستند قرار می‌گیرد.

او اضافه می‌کند: در حالی که اگر به داروخانه‌های دیگر اعتماد می‌کردند و آن‌هایی که در معرض ورشکستگی هم هستند این داروها را ارائه می‌دادند شاید کمتر از این اتفاقات رخ می‌داد؛ چرا که با افزایش تعداد داروخانه کمتر دارو در دست همان عده متخلف قرار می‌گرفت و بر روی تعداد کمتری از فعالان این عرصه می‌توانستند اعمال نفوذ کنند. بنابراین سیستم امن‌تری برای عرضه دارو ایجاد می‌شد.

دور زدن سامانه تیتک با تبانی پزشک و داروخانه

کربکندی ادامه می‌داد: به نظر می‌رسد سهمیه‌های بالای داروهای خاص به داروخانه‌های دولتی یکی از علل این ماجرا باشد. بنابراین همانطور که اشاره شد این حجم بالا با این مساله که کسی دارو را به صورت مسافری آورده باشد همخوانی ندارد و نشان دهنده تبانی و تخلف از داخل است؛ حفره‌هایی که در مراکزی که دارو ارائه می‌دهند وجود دارد و افرادی از آن‌ها سو استفاده می‌کنند.

این داروساز در پاسخ به این سوال که نقش سامانه تیتک در روند صحیح عرضه دارو چیست؟ می‌گوید: سامانه تیتک تا زمانی می‌تواند جلوی چنین تخلفاتی را بگیرد که فرد متخلف نسخه پزشک نداشته باشد اما وقتی فرد نسخه پزشک دارد سامانه را هم دور می‌زند و به شیوه کاملا قانونی دارو را دریافت می‌کند. بنابراین این سامانه به تنهایی نمی‌تواند جلوی چنین تخلفاتی را بگیرد و بهتر بود به داروسازانی که این کار را قبل‌تر انجام می‌دادند واگذار می‌کردند و شاهد این همه قاچاق دارو در داخل نمی‌بودیم.

او تاکید می‌کند: یک زمانی ناصر خسرو در ایران تک بود اما الان ناصر خسروهای متعددی در فضای مجازی وجود دارد که خیلی راحت و بدون هیچ ترسی شماره موبایل اعلام می‌کنند و اسم دارو و قیمت هم می‌دهند و کسی هم با آن‌ها برخورد نمی‌کند.

همانطور که اشاره شد طیف گسترده‌ای از داروها این روزها از طریق فضای مجازی به فروش و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به دست متقاضی می‌رسد. نکته جالب اینکه حتی این فروشندگان برای فروش دارو، ‌ برای خریداران امتیاز‌هایی هم قائل شده‌اند؛ برای مثال بعضی از آن‌ها برای خرید بالای ۵ میلیون تومان هزینه ارسال رایگان در نظر گرفته‌اند.

این درحالی است که بارها از سوی کسانی که در صنعت دارو خدمت می‌کنند گفته شده که داروهایی که در بازار غیر رسمی به فروش می‌رسند مورد تایید نیست و این احتمال که تاریخ مصرف گذشته یا حتی تقلبی باشند خیلی زیاد است. با این حال هنوز هم هستند کسانی که بعد از چند داروخانه که نسخه تجویزی را ندارد نا امیدانه دست به خرید غیر مجاز دارو می‌زنند؛ داروهایی که با جان مردم بازی می‌کنند.

بنابراین در ابتدا شاید اولین گام باید رفع کمبودهای دارویی و تسهیل در روند دریافت دارو باشد. روندی که این روزها بعد از سیاست گذاری‌های نامناسب برخی از مسئولان سازمان غذا و دارو حتی برای دریافت آنتی بیوتیک هم دشوار شده است. بعد از این هم انتظار می‌رود با کسانی که اطلاعات دقیقی از آن‌ها در فضای مجازی وجود دارد مقابله شود و منبع اصلی و همان حفره‌هایی که به آن اشاره شد شناسایی شود.

فعالیت غیر قانونی پلتفرم‌های فروش آنلاین دارو

گفتنی است علاوه بر فروش دارو در بستر شبکه‌های اجتماعی، هنوز حتی فروش دارو از طریق پلتفرم‌های فروش آنلاین کالا هم مورد قبول انجمن داروسازان، نظام پزشکی، سازمان غذا و دارو و در نهایت وزارت بهداشت نیست. در این رابطه حسن کربکندی به بازار می‌گوید: دو پلتفرم فروش آنلاین که یکی حتی عنوان دارو را هم یدک می‌کشد به این حوزه ورود کرده است و چند مشکل در این زمینه وجود دارد. برای مثال برخی از داروها که عنوان می‌شود از طریق داروخانه ارسال می‌شود حتی نام داروخانه هم مشخص نیست که در صورت نیاز فرد متقاضی دارو بتواند از داروخانه شکایت کند.

او اضافه می‌کند: این پلتفرم‌ها خودشان به راحتی انواع و اقسام دارو‌ها را ارسال می‌کنند. این درحالی است که برخی از این داروها نیاز به نسخه دارند و باز هم بدون وجود نسخه دارو برای فرد متقاضی ارسال می‌شود. جالب این که برخی از این داروهای ارسالی حتی تحت کنترل هم هستند. بنابراین به نظر می‌رسد نظارتی در این زمینه وجود ندارد و شاید برخی از تصمیم گیران هم تمایلی به برخورد با این موضوع نداشته باشند؛ به طوری که حتی یکبار که یکی از این پلتفرم‌ها جریمه شد مبلغ جریمه آن فقط ۵ میلیون تومان بود که این مبلغ در مقابل سودی که این مجموعه از فروش آنلاین می‌برند ناچیز است.

نفوذی‌ها پشت فروش آنلاین دارو

کربکندی تاکید می‌کند: به نظر می‌رسد افراد با نفوذی پشت فروش آنلاین دارو هستند که وزارت بهداشت هم نتوانسته به صورت جدی با چنین کسانی برخورد داشته باشد. همچنین از لحاظ فروش قانونی دارو، ارائه هر نوع دارویی به جز فرآورده‌هایی که بهداشتی و بعضی از مکمل‌ها مشخص شده هستند به هیچ عنوان قانونی نیست. بنابراین فروش آنلاین داروهای عادی یا نسخه هر دو غیر قانونی است.

با این حال هنوز دارو حتی از طریق این پلتفرم‌های فروش آنلاین کالا در کنار کالاهای سوپر مارکتی و غیره به سادگی به فروش می‌رسد. البته نکته قابل توجه این است که گاهی قیمت‌های ارائه شده از سوی این پلتفرم‌ها حتی از قیمت‌های داروخانه‌های سطح شهر کمتر است. کسری امین لو، فعال صنعت دارو و داروساز با تایید مطالب فوق به بازار می‌گوید: متاسفانه گاهی داروهایی که در این پلتفرم‌ها به فروش می‌رسد قیمتی پایین‌تر از قیمت فروش شرکت‌های داروسازی به داروخانه‌ها دارند که این موضوع این شک و شبهه را ایجاد می‌کند که آیا داروی ارائه شده اصلی یا تقلبی است؟ البته این احتمال هم وجود دارد که این داروها حتی تاریخ مصرف گذشته هم باشند.

بنابراین اگر قرار است دارو از طریق پلتفرم‌های آنلاین به فروش برسد بهتر است زیر نظر وزارت بهداشت و با ساز و کاری مناسب‌تر دارو به فروش برسد نه اینکه هر کسی به هر دارویی دسترسی داشته باشند و دست به فروش دارو بزند.