مروری بر نقش انستیتو پاستور در گسترش بیوتکنولوژی دارویی

پایه‌گذار آزمایشگاه پروتئین شیمی و پروتئومیکس انستیتو پاستور ایران ضمن تشریح تاریخچه شکل‌گیری اولین آزمایشگاه پروتئین شیمی کشور، گفت: بیوتکنولوژی دارویی در حال حاضر به یک تجارت بزرگ در کشور تبدیل شده است که در توسعه این دانش، انستیتو پاستور ایران قطعا سهم بسیار فوق العاده‌ای داشته است.

به گزارش فارماتودی، بنابر اعلام روابط عمومی و امور بین‌الملل انستیتو پاستور ایران، بهروز وزیری با اشاره به تجارب بسیار ارزشمندی که از صنعت بیوتکنولوژی در کشور کوبا به دست آورده است، گفت: زمانی که من بعد از دانش آموختگی در سال ۱۳۷۶ برای مصاحبه جذب به انستیتو پاستور ایران آمدم، یک تیم ایرانی و کوبایی با من مصاحبه علمی انجام دادند. این مصاحبه برای جذب محققانی در قسمت تحقیق و توسعه برای پروژه انتقال تکنولوژی واکسن هپاتیتB  از کشور کوبا بود. خوشبختانه در این مصاحبه پذیرفته شدم و متعاقبا من با خانواده‌ام برای یکسال به کوبا رفتیم. در آن سال‌ها، فعالیت‌های محققان کوبایی در حوزه بیوتکنولوژی برای من و همکارانم بسیار شگفت‌انگیز و کسب چنین تجربه‌ای برای ما بسیار مغتنم بود. با وجود اینکه این کشور فقیر بود اما امکانات آن‌ها در حوزه بیوتکنولوژی خیلی خوب بود و چیزهایی که آنجا فرا گرفتیم زندگی حرفه‌ای و دیدگاه‌های علمی ما را کاملا عوض کرد.

او ادامه داد: ما اولین گروهی در کشور بودیم که در حوزه بیوتکنولوژی دارویی درگیر تولید دارو و واکسن شدیم و در طول حدود ۲۵ سال گذشته، علاوه بر همکاری با انستیتو پاستور ایران، شرکت‌های مختلف دارویی بیوتکنولوژی را راه‌اندازی کردیم و یا در راه‌اندازی آن‌ها سهم داشتم. من در این مدت به طور مستقیم یا غیر مستقیم درگیر تولید داروهای بیوتکنولوژی مختلفی نظیر اینترفرون، اریتروپویتین، فاکتور ۷ و مونوکلونال آنتی بادی‌هایی نظیر تراستوزومب، ریتوکسی مب، بواسیزومب و… بوده‌ام و از این جهت تجارب ارشمندی در این رابطه کسب کرده‌ام.

 عضو بورد تخصصی سیستم بیولوژی وزارت بهداشت، به آرزوی خود برای تاسیس و راه‌اندازی آزمایشگاه به‌روز، مدرن و پیشرفته پروتئین شیمی در انستیتو پاستور ایران اشاره کرد و گفت: خوشبختانه ۲۵ سال قبل این کار را در یک ساختمان قدیمی در بخش بیوتکنولوژی شروع کردیم. در آن زمان به رییس وقت انستیتو پاستور ایران _دکتر مرتضی آذرنوش_ توضیح دادم که اگر می‌خواهیم دانش بیوتکنولوژی دارویی را توسعه دهیم یکی از لوازم آن، داشتن آزمایشگاه پروتئین شیمی پیشرفته است و ایشان نیز با این موضوع موافقت کردند. همزمان ساختمان تولیدی عظیمی در مجتمع تولیدی تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران در جاده تهران _ کرج در حال تکمیل بود و قرار بود آزمایشگاه ما بخشی از فرایند تحقیق و توسعه واکسن‌ها و فرآورده‌های بیولوژیک تولیدی آن‌ها باشد. البته آن زمان قرار بود علاوه بر هپاتیت B، در مورد سه داروی دیگر هم انتقال تکنولوژی از کشور کوبا اتفاق بیفتد.

داروهای پروتئین نوترکیب وارداتی

وزیری تاکید کرد: آزمایشگاه پروتئین شیمی با دستگاه‌هایی که تا پیش از این در ایران نمونه‌اش وجود نداشت راه‌اندازی شد و یکی از مدرن‌ترین آزمایشگاهای بخش بیوتکنولوژی شد. در زمان مرحوم دکتر محمد تقی خانی _ رییس وقت انستیتوپاستور_ نیز توانستیم فضای آزمایشگاه را توسعه دهیم. اکنون در این آزمایشگاه تحقیقات علمی بیوتکنولوژی دارویی انجام می‌شود و دانشجویان و محققین را آموزش می‌دهیم.

او درباره تاسیس آزمایشگاه مرجع کشوری پروتئین شیمی، توضیح داد: از آنجا که در این آزمایشگاه تجهیزات، دانش و تجربه خوبی اندوخته شده بود، سازمان غذا و دارو پیشنهاد کرد که این آزمایشگاه به عنوان آزمایشگاه مرجع کشوری فعالیت کند و وزارت بهداشت و شرکت‌های داروسازی برای ارزیابی برای ما نمونه بفرستند. مقرر شد با توجه به اینکه طرف حساب ما شرکت‌های بزرگ داروسازی می‌شدند، برای خدمات‌دهی مناسب‌تر این آزمایشگاه از نظر اداری و مالی تقریبا مستقل شود و به این شکل این آزمایشگاه حدود پنج سال پیش به عنوان آزمایشگاه مرجع کشوری راه‌اندازی شد که بعد به عنوان آزمایشگاه آکریدیته (معتبر) و همکار سازمان غذا و دارو تغییر نام داد.

این دکترای تخصصی ایمونولوژی، افزود: در مورد داروهای پروتئین نوترکیب وارداتی اگر لازم باشد مورد آزمایش و ارزیابی کیفی قرار گیرند، سازمان غذا و دارو این داروها را برای آزمایشگاه ما ارسال می‌کند و ما هم طبق یک پروتکل خاص گزارش را به آن‌ها ارائه می‌دهیم. بعضی مواقع هم از ما می‌خواهند که به طور مستقل در مورد داروهای تولید داخل نظر بدهیم. هم وزارت بهداشت و هم انستیتو پاستور ایران سالانه این آزمایشگاه را مورد ممیزی قرار می‌دهند و سال گذشته توسط یک شرکت ترکیه‌ای هم ممیزی شدیم تا داروهای تولید داخل بتوانند اجازه صادرات داشته باشند.

او با تاکید بر اینکه پروتئین شیمی به دانش بهتر ما از حیات کمک می‌کند، اظهار کرد: پروتئین مولکول بسیار پیچیده‌ای است و برای اینکه شما بتوانید آن را بشناسید باید درک درستی از شیمی آن داشته باشید. هر فرایند مرتبط با حیات معمولا جزء پروتئینی دارد و هر چقدر بیشتر از عملکرد پروتئین در فرایندهای مختلف حیاتی شناخت داشته باشیم، دانش ما در رابطه با حیات بیشتر می‌شود و آنالیزهای پروتئین شیمی در این زمینه راهگشا هستند. از طرفی دیگر در توسعه و تولید پروتئین‌های نوترکیب هر نوع دستکاری و تغییر در فرایندهای مختلف کشت، خالص‌سازی و فرمولاسیون می‌تواند مورد ارزیابی توسط آنالیزهای پروتئین شیمی قرار گیرد.

پایه‌گذار آزمایشگاه پروتئین شیمی و پروتئومیکس انستیتو پاستور ایران در خصوص انجام آزمایشات خاص در آزمایشگاه پروتئین شیمی، تصریح کرد: یک وظیفه و کار ما مستقیم به سلامت عمومی و کیفیت داروهای بیوتکنولوژی که مردم ایران مصرف می‌کنند، بازمی‌گردد و ما بر اساس دستورالعمل‌هایی که یا در فارماکوپه هست و یا خود وزارت بهداشت به ما ارائه می‌دهد، مشخص می‌کنیم که دارو از نظر خصوصیات کیفی در آن حد قابل قبول هست یا خیر. بعضی از آزمایشاتی که ما انجام می‌دهیم خاص و بسیار پیچیده هستند. یک سری از تکنیک‌های آنالیز پروتئین‌های نوترکیب مثل اندازه‌گیری پدیده تشدید پلازمون‌های سطحی (Surface Plasmon Resonance) در تحلیل جذب تمایلی (افینیتی) داروهای مونوکلونال آنتی بادی به آنتی ژن هدف، انواع آزمایشات برپایه الکتروفورز مویینه‌ای (کاپیلاری الکتروفورز) برای پروتئین‌های نوترکیب دارویی مختلف و آنالیز اسیدهای آمینه پروتئین‌های نوترکیب دارویی برای اولین بار در کشور در این آزمایشگاه راه‌اندازی شد.

او با اشاره به اینکه آزمایشات بر مبنای کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC) هم در این آزمایشگاه انجام می‌شود، اظهار کرد: مثلا داروهایی که برای بیماری هوچکین تجویز می‌شود مصرف بسیار بالایی دارد و سه یا چهار داروی بایوسیمیلار در ایران تولید می‌شود که برای بررسی و تایید به آزمایشگاه ما ارسال می‌شوند. ما سعی کرده‌ایم هر ساله یک تکنولوژی جدید بیاوریم.

او افزود: در این مدت طرح‌های مختلف در حوزه بیوتکنولوژی دارویی و پروتئومیکس در این آزمایشگاه انجام شده است. در آزمایشگاه ما اجرای پژوهش‌ها در راستای کشف اهداف دارویی جدید، بیومارکرها و کاندیداهای واکسن از طریق روش‌های پروتئومیکس، مطالعات مکانیسم‌های اثر ترکیبات دارویی نوین و مطالعات کینتیک و اتصال آنتی‌بادی‌های نوین نوترکیب با روش‌های مدرن دنبال می‌شود. ما در آزمایشگاه خود از ابزار سیستم بیولوژی، بیوانفورماتیک، مدل‌سازی و داکینگ ملکولی استفاده می‌کنیم، در این مدت تجارب خوبی در تعیین ویژگی‌های پروتئین کسب کرده‌ایم و در کارهایمان از آن‌ها استفاده می‌کنیم.

درمان بیماری هاری

 او افزود: در چند سال اخیر، بیشتر مقالات پروتئومیکس ما بر روی بیماری هاری بوده است و در این رابطه به این نتیجه رسیده‌ایم که چند مسیر متابولیک وجود دارد که می‌توان در بین آن‌ها به دنبال کاندیدای دارویی برای درمان این بیماری مهلک باشیم. در حال حاضر برای درمان بیماری هاری هیچ درمانی وجود ندارد و این سالانه باعث مرگ هزاران نفر در سرتاسر جهان می‌شود.

وزیری با تاکید بر اینکه بیوتکنولوژی دارویی در حال حاضر به یک تجارت بزرگ در کشور تبدیل شده است، بیان کرد: در توسعه دانش بیوتکنولوژی دارویی در کشور انستیتو پاستور ایران قطعا سهم بسیار فوق العاده‌ای داشته است. در ادوار گذشته انستیتو پاستور ایران در بیوتکنولوژی دارویی افراد زیادی را تربیت کرده است که اغلب آن‌ها در شرکت‌های بزرگ دارویی مشغول به خدمت شده‌اند که تاثیر انستیتو پاستور ایران را در این حوزه از سلامت کشور هم نشان می‌دهد. در حال حاضر بیش از ۲۵ فرآورده بیوتکنولوژی دارویی در کشور داریم و به جرات می‌توانم بگویم رد پایی از دانش آموختگان انستیتو پاستور ایران در هر کدام از آن‌ها وجود دارد.

او تاکید کرد: به علاوه شرکت‌های دانش بنیان متعددی در زمینه دارو و واکسن‌های نوترکیب جدید توسط همین دانش آموختگان راه‌اندازی شده و به بهره‌برداری رسیده است. انستیتو پاستور ایران بجز وظیفه ذاتی که در حوزه تحقیق و تولید داشته است، کاری که در تربیت دانش آموختگان بیوتکنولوژی دارویی در ایران انجام داده است، کار بسیار بزرگی بوده است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

وزیری در خاتمه تصریح کرد: به نظر من انستیتو پاستور ایران با پتانسیل‌های فراوانی که دارد باید اتاق تحقیق و توسعه و تعالی فکری برای تولیدات دارویی و واکسن‌ها در کشور باشد و بهترین متخصصان را دور هم جمع کند. بنده جایگاه فعلی خود را مدیون انستیتو پاستور ایران می‌دانم و قسمتی از اعتبار علمی و حرفه‌ای خود را به شکلی از بودن در بخش بیوتکنولوژی انستیتو پاستور ایران کسب کرده‌ام و امیدوارم تلاشی که تاکنون برای اعتلای اعتبار علمی انستیتو پاستور ایران انجام داده‌ام تاثیرگذار بوده باشد.