پشت پرده عدم عرضه داروی بیماران SMA چه بود؟

دومین محموله داروی جدید و گران‌قیمت تزریقی بیماران SMA با برند اسپینرازا در مردادماه وارد کشور شد، اما با بیش از دو ماه تأخیر و کشمکش میان معاونت‌های تحقیقات و فناوری، درمان و سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت، در نهایت طبق پروتکل پرابهام مقرر شد به بیماران بالای 11 سال تعلق گیرد.

بیماری SMA یک نوع بیماری از نوع اختلالات ژنتیکی بوده و در آن فرد به دلیل از بین رفتن سلول‌های عصبی در نخاع و ساقه مغز نمی‌تواند حرکت عضلات خود را کنترل کند. این یک بیماری عصبی و نوعی بیماری نورون حرکتی است و تقریبا تاکنون هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد.

انواع بیماری به چهار تیپ با علائم خفیف تا شدید تقسیم می‌شود که تیپ یک در زمان تولد یا در شش ماه اول مشاهده می‌شود، نوزاد ضعف ماهیچه‌ای شدید دارد که می‌تواند منجر به اختلال در تنفس و عمل بلع بیمار شود.

در بیماران تیپ دو سن شروع بیماری بین شش تا ۱۸ ماهگی بوده و نسبت به نوع یک خفیف‌تر است؛ سرعت پیشرفت بیماری آهسته بوده و اکثر کودکان مبتلا فقط تا اوایل بلوغ زنده می‌مانند.

تیپ سه این نوع بیماری خفیف‌تر و بعد از 18 ماهگی بروز می‌کند. تعدادی از افراد مبتلا در اوایل بلوغ از ویلچر استفاده می‌کنند. افراد مبتلا با افزایش سن، در نتیجه ضعف عضلات نخاعی در معرض ابتلا به عفونت‌های تنفسی قرار می‌گیرند. شروع بیماری در بیماران تیپ چهار در سنین بزرگسالی است و ویژگی‌هایی مشابه تیپ سه دارد.

داروی تزریقی اسپینرازا داروی تقریبا جدید بیماران مبتلا به این بیماری بوده که در سال 2016 مجوز FDA آمریکا را دریافت کرده است، اسپینرازا در واقع یک درمان حمایتی (و نه درمان قطعی) است که باعث افزایش تولید پروتئین سالم شده و البته تا زمانی که مصرف دارد اثر داشته و پس از قطع دارو علائم بیمار بازمی‌گردد. با توجه به گران‌قیمت بودن دارو، درباره هزینه اثربخشی این دارو نیز در تمام کشورهای دنیا اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. اسپینرازا تنها داروی تأییدشده برای بیماران مبتلا به SMA در بسیاری از کشورهای دنیاست و قیمت آن در کارخانه به ‌ازای هر دوز 75 هزار دلار (حدود سه میلیارد و 750 میلیون تومان) است و هر بیمار نیازمند تزریق هر چهار ماه یک بار (سالانه 11 میلیارد و 250 میلیارد تومان) این دارو است.

پس از کشمکش‌های فراوان و چندین تجمع توسط خانواده این بیماران در نقاط مختلف از جمله وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو، مجلس و… با حضور ابراهیم رئیسی در جمع این بیماران، قول‌های مساعدی درخصوص واردات دارو داده شده و اولین محموله از این دارو در مرداد 1401 وارد کشور شد. با توجه به اینکه تعداد داروهای واردشده به اندازه بیماران اعلامی بوده و پس از آن تعداد بیشتری بیمار شناسایی شد، توزیع دارو به دلیل عدم همخوانی میزان تقاضا و داروی تأمین‌شده و همچنین عدم وجود پروتکل درمانی مشخص با حواشی فراوانی همراه بود و در نهایت پس از چهار ماه تأخیر به بیماران زیر 10 سال تعلق گرفت.

در برخی از کشورهای اروپایی گایدلاین مشخصی برای عرضه دارو به این بیماران و حتی پوشش بیمه‌ای آن وجود دارد و در بسیاری از کشورها نیز با توجه به عدم هزینه اثربخشی این داروها یا بازپرداخت دولتی نشده یا حمایت‌ها از مسیر خیرین صورت می‌گیرد.

با وجود تحریم تبادلات مستقیم با ایران، محموله دوم داروی بیماران SMA شامل 400 ویال داروی تزریقی توسط شرکت سها کیش و از مسیرهای غیرانتفاعی وارد کشور شد و درحالی‌که آخر مرداد دارو آماده توزیع شده بود، اما پس از دو ماه به دست بیماران نرسید و به تجمع آنان مقابل وزارت بهداشت انجامید. معاونت درمان وزارت بهداشت، علت را عدم ارائه نتایج مطالعه از سوی معاونت تحقیقات عنوان و همچنین اشاره کرد که 425 بیماری نادر دیگر در کشور بدون حمایت‌های لازم مانده‌اند، درحالی‌که به منظور جلوگیری از حواشی گذشته، هدررفت منابع و توزیع عادلانه و علمی دارو تکلیف شده بود طبق سند بیماری‌های نادر نگاه یکپارچه‌ای به این حوزه شود.

به همین دلیل مقرر شد معاونت تحقیقات و فناوری، سازمان غذا و دارو و معاونت درمان وزارت بهداشت گایدلاین دقیقی برای توزیع دارو به گروه هدف تدوین و ابلاغ کنند و اسامی بیماران در صف تزریق مشخص شود که این موضوع محقق نشد. طبق اظهارات شرکت واردکننده، در اواسط شهریور راهنمای پیشنهادی تیم علمی یک شرکت تولیدکننده داروهای های‌تک، به وزارت بهداشت ارسال شد، اما تعلل معاونت تحقیقات ادامه یافت و این معاونت بدون اعلام اسامی، خواستار عملکرد براساس پروتکل‌های مبهم گذشته شد.

اما در اواخر مهرماه معاونت تحقیقات وزارت بهداشت مجددا اعلام می‌کند که طبق پروپوزال، دارو به بیماران اولویت 2 تعلق گیرد در حالی که هنوز هیچ پروتکل مشخصی مبنی بر مستندات علمی و نام بیماران ارائه نشده و درصورت اجرای چنین روندی تکرار حواشی سال گذشته و اعتراض بیماران دور از ذهن نبود.

به‌دنبال تأخیر ایجادشده بیماران طی دو هفته گذشته به نشانه اعتراض در محل وزارت بهداشت تجمع کرده و خواستار ایجاد رویه مشخص و توزیع هرچه سریع‌تر دارو شدند که به دنبال پیگیری خبرنگار روزنامه «شرق»، روابط عمومی سازمان غذا و دارو اعلام کرد که اسامی بیماران مشمول دریافت دارو (پس از تجمع بیماران) به این سازمان ارسال شده است و 162 بیمار برای دریافت دارو معرفی شده‌اند که البته نوع داروی تزریقی و خوراکی نیز طی هفته جاری و از طریق ارجاع بیمار به پزشک باید مشخص شود.

این درحالی است که یک منبع آگاه در معاونت تحقیقات وزارت بهداشت به خبرنگار «شرق» گفت براساس بررسی‌های صورت‌گرفته، دارو صرفا پنج درصد با لحاظ توان‌بخشی اثر دارد اما هزینه اثربخشی آن رد شده است، دارویی که هر ویال آن هفت هزار یورو برای نظام سلامت هزینه داشته و اثربخشی آن حداکثر هفت درصد است؟!

از طرفی به گفته رئیس انجمن بیماران SMA وزارت بهداشت عنوان کرده است که طبق مصوبه ستاد تدابیر مقرر شده دارو به بیماران بالای ۱۱ سال تعلق گیرد! خبرنگار «شرق» هنوز به گزاره‌های علمی این تصمیم دسترسی پیدا نکرده است. سید حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو نیز پیش از این در گام اول درمان، گفته بود «گروهی از همکاران معاونت تحقیقات و فوق تخصصان اعصاب اطفال و غدد میزان اثربخشی داروی اس‌ام‌ای را روی اطفال بررسی می‌کنند و با توجه به اینکه بیشتر بیماران اس‌ام‌ای کودکانی هستند که از بدو تولد با این مشکل مواجه‌اند اولویت اول سازمان غذا و دارو کودکان زیر ۱۰ سال شناسایی‌شده هستند. هزینه‌های درمانی این بیماران که به طور میانگین سالانه برای هر نفر ۱.۵میلیارد تومان با ارز ترجیحی است، توسط بیمه سلامت با پوشش کامل به شکل کاملا رایگان در اختیار بیماران قرار خواهد گرفت».

بنا بر اعلام انجمن SMA، محموله بعدی اسپینرازا شامل هزارو 200 ویال نزدیک به یک ماه است که در عمان تخلیه شده و آماده ورود به کشور و بلاتکلیف است!

با تمام آنچه درمورد داروی گران‌قیمت بیماران مبتلا به SMA گفته شد، باید توجه کرد که نظام سلامت نمی‌تواند نسبت به تأمین داروی بیماران بی‌تفاوت بوده و سازکاری برای دسترسی بیماران به داروی باکیفیت و حداقل پرداختی از جیب فراهم کند، اگرچه موضوع درمورد داروی جدید اسپینرازا پیچیدگی‌های خاصی دارد اما کشورهای دیگر با تهیه گایدلاین‌های متناسب به تناسب بودجه‌های در دسترس، پوشش بیمه‌ای، استفاده از ظرفیت خیریه‌ها و… راه‌حل‌هایی برای آن تدوین کرده‌اند؛ به عنوان مثال کشور ترکیه با شرایطی مشابه ایران و منابع مالی محدود حوزه سلامت اقدام به استفاده از ظرفیت خیریه‌ها کرده و به تازگی نیز با همین اقدام درصدد احداث بیمارستان اختصاصی برای این بیماری نادر کرده است تا بیماران را به صورت متمرکز تحت پوشش خدمات درمانی با منابع مالی خیریه‌ها قرار دهد، بنابراین اگرچه محدودیت‌های مالی نظام سلامت تا حدودی قابل درک است اما انتظار می‌رود که راهکارهای مناسب از نظر مدیریت منابع زمینه دسترسی به دارو و درمان را در زمان کوتاه‌تری در اختیار این بیماران قرار دهد.

برای اطلاعات بیشتر در ارتباط با رفع کمبودهای دارویی بیماران پیوندی، اعصاب و روان و هموفیلی این گزارش به شما پیشنهاد میشود.